حافظ خبر - راز 38 ساله ایران بر پرده سینمای لبنان

این روزها در کشور دوست و هم‌پیمانمان در برابر رژیم صهیوینیستی، «لبنان» جدال میان احزاب سیاسی بالا رفته است. به گفته یکی از شهروندان بیروت، کافه‌ها و خیابان‌های شهر پر است از حرف‌های سیاسی که صدای جنگ دیرینه مذهبی از آن شنیده می‌شود.
«هادی شمص» از کیلومترها آنسوتر از شیراز برای «حافظ خبر» تعریف می‌کند که «سعد حریری»، «سید حسن نصرالله» و «میشل عون» اگرچه یک هدف دارند، اما اندیشه ملی‌گرایانه برای مبارزه با رژیم غاصب صهیویستی به لفاظی‌های کوچه‌بازاری میان طرفداران احزاب سیاسی تنزل یافته.
به همین بهانه، نگاهی انداخته‌ایم به یک فیلم که طی سالیان گذشته، بسیاری از مردم جهان را با ساختار سیاسی و مشکلات طبقاتی این کشور آشنا کرد.

فیلم «قضية رقم 23» که در ایران و کشورهای دیگر با نام «توهین» شناخته شده، محصول 2017 لبنان به کارگردانی «زیاد دوئيري» است. او در این اثر تضاد جاری در جامعه کنونی لبنان را به تصویر کشیده. با اینکه در ابتدای این اثر نیز گفته شده که همه چیز برگرفته از خیال نویسنده و کارگردان است، اما با مطالعه درباره ساختار سیاسی لبنان می‌توان دریافت که هر چیز خیال‌پردازی باشد، تضاد و تعارض میان احزاب سیاسی مسیحی و مسلمان در این کشور واقعیت است؛ چنان که این روزها نیز جدال سخت سیاسی میان «میشل عون» نخست‌وزیر این کشور و «سعدالحریری» نامزد ریاست جمهوری در جریان است، تماشای فیلم توهین می‌توان بهانه خوبی برای فهم مناسبات قدرت در این کشور باشد.
فیلم درباره یک توهین است؛ توهینی که به یک مهندس فلسطینی می‌شود و موجب خشم و برآشفتگی‌اش را فراهم می‌آورد. همین خشم است که خمیرمایه کار فیلم‌ساز برای آفرینش این اثر شده است. در یکی از صحنه‌های ابتدایی فیلم، یک مکانیک خودروی مسیحی مارونی (تونی حنّا) خطاب به مهندس فلسطینی (یاسر سلّامه) می‌گوید که: ای کاش «شارُن» همان زمان شما را نابود می‌کرد. یاسر که سال‌ها پیش همراه خانواده‌اش از اراضی اشغالی به لبنان آمده، برآشفته می‌شود و مشتی بر قفسه سینه تونی می‌زند. او آسیب می‌بیند و کار به دادگاه می‌کشد.
در طول روایت فیلم، شاهد همراهی طبقاتی از جامعه مسیحی و مسلمان لبنان با یاسر هستیم؛ از سوی دیگر نیز کسانی را داریم که جانب تونی را گرفته‌اند. حتی دادگاه نیز در این میان پرتنش می‌شود و تصمیم قاضی برای صدور حکم نهایی مجازات برای یاسر تحت تأثیر رسانه‌ها قرار می‌گیرد. در بخش‌های انتهایی فیلم اما با یک توهین دیگر، چرخه روایت‌سازی

قدرت‌ سیاسی در میان مسیحیان لبنان، بیش از سایر احزاب و گروه‌ها بین «فالانژها» و «عونی‌ها» تقسیم شده‌ است. «فالانژ» عنوانی است که طی سال‌های گذشته به دو حزب در لبنان گفته می‌شود. حزب «کتائب»(گردان‌ها) و حزب «قوات». البته این دو حزب در ابتدای تشکیل، یکی بودند اما در دهه هشتاد میلادی، «قوات» از بدنه حزب کتائب «پی‌یِر جمیل» تأسیس شده بود، جدا شد.

از نو آغاز می‌شود؛ زمانی که یاسر مورد حمله تونی قرار می‌گیرد.

در این اثر به خوبی تضادهای مذهبی را در جامعه لبنان شاهد هستیم؛ جدال‌هایی که ریشه در تاریخ شکل‌گیری این کشور دارد. اگر تونی خشمی را از خود نشان می‌دهد، از گرایش‌های مذهبی‌اش ریشه گرفته. گرایش‌هایی که آشکارا او را به اعتراض علیه مسلمانان راهبری می‌کند. او یک مسیحی مارونی است و از طرفداران حزب راست‌گرای مسیحی در لبنان است که زمانی فالانژ نامیده می‌شد.
اما شاید بهتر باشد، برای فهم بهتر موضوع نگاهی به تاریخ شکل‌گیری این حزب سیاسی داشته باشیم.
سال‌هاست که شمار جمعیت مسیحیان لبنان مورد اختلاف‌نظرهای جدی است؛ چراکه از سال 1932 هیچ سرشماری رسمی در این کشور صورت نگرفته است.

قدرت‌ سیاسی در میان مسیحیان لبنان، بیش از سایر احزاب و گروه‌ها بین «فالانژها» و «عونی‌ها» تقسیم شده‌ است. «فالانژ» عنوانی است که طی سال‌های گذشته به دو حزب در لبنان گفته می‌شود. حزب «کتائب»(گردان‌ها) و حزب «قوات». البته این دو حزب در ابتدای تشکیل، یکی بودند اما در دهه هشتاد میلادی، «قوات» از بدنه حزب کتائب «پی‌یِر جمیل» تأسیس شده بود، جدا شد.
در سال 1975، فلسطینی‌های مسلح در لبنان، نخستین قدرت نظامی در برابر اسرائیل بودند. اسرائیل نیز که در برابر حمله فلسطینی‌ها ناچار به واکنش نشان دادن به خاک لبنان می‌شد، باعث ویرانی خانه و کاشانه بسیاری از لبنانی‌ها شد. فالانژها در این میان از حضور فلسطینی‌های مسلح ناراضی بودند؛ چرا که آنها را باعث حمله اسرائیل به خانه وطنی خود می‌دانستند. از این سو آنان با جمعیت عمدتا مسلمان فلسطین ساکن در لبنان به ستیز پرداختند که نتیجه‌اش جنگ داخلی 15 ساله لبنان شد.
حزب فالانژ، عمدتا از افرادی تشکیل شده بود که خود را وابسته به کلیسای مارونی می‌دانستند و برای حفظ منافع مسیحیان مارونی می‌کوشیدند. «درزی‌ها» نیز که از دیرباز با پیروان این کلیسا در ستیز بودند، در جنگ داخلی در کنار فلسطینی‌های مسلمان ایستادند و به این ترتیب جنگ داخلی لبنان رنگ‌ و بوی دینی به خود گرفت. اگر چه سال‌هاست که از پایان جنگ گذشته است، اما همچنان اختلافات ناشی از 15 سال نبرد داخلی در میان رفتارهای سیاسی و حزبی مسیحیان مارونی لبنان به چشم می‌خورد.
با این پس‌زمینه تاریخی به خوبی می‌توان درک کرد که فالانژها، پس از اسرائیل دومین عامل کشتار فلسطینیان در لبنان بودند؛ کشتار «صبرا و شتیلا» در سال 1982 نیز با همکاری مشترک این حزب و دولت وقت اسرائیل رخ داد.
آنچه که در فیلم می‌بینیم، اما تنها کشمکش‌های میان دو نفر نیست. درگیری میان اقلیت‌های مذهبی لبنان است؛ تاریخی پرفراز و نشیب، پر از خشونت و درگیری‌های فرقه‌ای. در پارلمان لبنان، 35 کرسی برای مسیحیان و 65 کرسی برای مسلمانان تقسیم شده است؛ این البته به معنای دست بالا داشتن مسلمانان در داشتن قدرت نیست، چرا که تنش میان احزاب شیعه و سنی آنقدر بالاست که داشتن عنوان مسلمان برای احزاب شیعه و سنی‌مذهب در بیشتر مواقع تنها یک برچسب است؛ چرا که اتحاد ملی در این میان حرف آخر را می‌زند.

با همه این‌ها باید به یاد داشت که فالانژها اولین متهم ربودن «احمد متوسلیان» بود؛ از این جهت شاید با تماشای فیلم «توهین» نام ایران را هم بشنوید!