یادداشت :

کتاب«تعزیه و سووشون» و هفته کتاب و کتابخوانی

30 آبان 1404 ساعت 9:35

گزارشگر : منیره خسروبیگ

در روز پایانی هفته کتاب و کتابخوانی به معرفی کتابی دیگر با عنوان «تعزیه و سووشون» می پردازیم.


به گزارش حافظ خبر، موضوع این اثر، بررسی و نقد الهام گیری تعزیه از آیین اسطوره ای سوگ سیاوش می باشد. این کتاب از آثار پژوهشی نویسنده، مسندساز و پژوهشگر تعزیه،
سیدابوالحسن عمرانی است که حاوی دوفصل بوده و به همراه چکیده انگلیسی در 104 صفحه منتشرشده است. 
نویسنده در مقدمه کتاب یادآور می شود:
ويژگي نمايشي تعزيه، مهم ترين جنبه هنري اين مناسك آييني است كه نگاه پژوهشگران حوزه نمايش، بيشتر برآن معطوف بوده و بر همين مبنا آنان در پي يافتن منابعي جهت تأثير پذيري و الهام گيري  تعزيه از آنها بر آمده‌اند. 
برخي از پژوهشگران، رد پايي از آيين‌هاي اسطوره اي ايران باستان همانند سوگ سياوش  به دست داده و قايل به الهام گيري تعزيه از اين آيين هستند.
برخي ديگر، مشابهت هايي در ساختار شكلي و محتوايي تعزيه با تراژدي يوناني ديده و تأثير پذيري تعزيه از اين نمايش يونان عهد باستان را قايل شده‌اند.
مشابهت هاي بسيار جزيي و كاملاً اتفاقي اين آيين‌ها  و نمونه‌هايي ديگر از اين دست، همانند نمايش هاي ديني قرون وسطاي مسيحي در اروپا، اساطير بين النهريني، آيين‌هاي نمايشي شرقي در هند و چين و... نيز ازنظرگاه برخي، به عنوان خاستگاه يا عوامل تأثير پذيري تعزيه انگاشته شده است.
 اين ديدگاهها مبتني بر پشتوانه قطعي و مستندي كه بتواند ادعاهاي مزبور را اثبات نمايد، نيست..
وی پس از مقدمه در مبحثی با عنوان «درآمد» به بررسی واژه اساطیر در قرآن پرداخته و می گوید:  
واژه «اساطير» نُه بار در قرآن كريم بيان و در همه  نه آيه شريفه به كلمه «اولين» اضافه شده است. و سپس  از زبان لغت شناسان و مفسران از جمله ابن منظور، زجاج نحوی، مبرد، تفتازانی، امام طبرسی، علامه طباطبایی، علامه دهخدا، دکترمعین و...به تبیین دو موضوع یعنی ریشه لغوی این واژه و معنای آن می پردازد و می افزاید:
بر اساس پژوهش های واژه شناسی اسطوره در فرهنگ میتولوژیک، برخی دیدگاهها مبتنی بر این است که در زبانهای اروپایی، واژه myth  در انگلیسی از لحاظ معنایی معادل و مترادف اسطوره می باشد که حالت جمع آن برابر اساطیر در زبان فارسی است. همچنین این واژه، ظاهرا از اصل یونانی mythos  به معنای سخن و افسانه گرفته شده و اصطلاح mythology   در زبانهای اروپایی، برابر اساطیر، علم الاساطیر و اسطوره شناسی در زبان فارسی است..
نویسنده در فصل اول کناب یاداور می شود:
پرداختن به بحث اساطير در آغاز سخن از آن روي بود كه در صفحات پيش روي، داستان هاي اسطوره اي بخشي از مطالب نوشتارمان را تشكيل مي‌دهد؛ با ذکر این نکته که اسطوره دراین مطالب ، معنای اصلی و اولیه خود – بر اساس آنچه در درآمد نگاشتیم – به همراه دارد .
در متون مذهبي آيين زرتشت، مشتمل بركتاب «اوستا» و نيز منابع پس از آن همانند «بُندهش» (آفرينش نخستين) و«دينكرت» (اعمال دين) مطالب افسانه اي گسترده‌اي پيرامون خدايان، امشاسپندان، قهرمانان و موجودات موهوم آمده كه خود منبع و مأخذي براي شاهنامه نويسي- كه از روزگار كهن ايران شيوه اي معمول و متعارف در شرح زندگاني شاهان و پهلوانان بوده- به شمار مي آمده است.
شاهنامه هاي مسعودي مروزي- به نظم- و ابوالمؤيد بلخي-به نثر- در عصر سامانيان و پيش ازشاهنامه فردوسي سروده شد، اما مهم ترين منبع شاهنامه فردوسي  ،«شاهنامه ابومنصوري» عنوان شده است؛ كه به فرمان ابومنصور محمدبن عبدالرزاق طوسي تأليف گرديد. 
فردوسي تا پايان شاهنامه از پنجاه پادشاه اسطوره اي و تاريخي سخن مي‌گويد...يكي از مهم ترين دوره هاي داستان هاي شاهنامه، دوران كيكاووس پادشاه ايران است.
شرح حکایت سياوش پسر كيكاووس، اتهام سودابه به وی و گذر او از خرمن آتش برای اثبات بی گناهی خود  و سپس رفتن به سرزمين توران، ازدواج با فرنگیس و كشته شدن در آن سرزمين مربوط به همين دوره است..
نویسنده سپس به اجمالی از داستان سیاوش و اشعار شاهنامه دراین باب پرداخته و یاداور می شود: 
بر اساس نقل مورخان از جمله نرشخی در تاریخ بخارا اين رويداد اسطوره اي بعدها به صورت يك آيين در آمده است.
و می افزاید: با ذكر اين مقدمات، سؤال اصلي موضوع را بدين گونه مطرح مي كنيم كه:
آيا عناصر اسطوره اي و سنت نمايش‏هاى آئيني ايرانيان دوران  باستان و بطور خاص سوگ سیاوش درصورت بخشي به تعزيه و شبیه خوانی یعنی آیین نمایش شهادت حضرت امام حسین تأثيرگذار بوده است؟
نویسنده در ادامه می گوید:
مفصل ترین بحثی که به این موضوع پرداخته، دیدگاه احسان یار شاطر در مقاله ای با عنوان  «تعزیه و آیین های سوگواری در ایران قبل از اسلام» است. این مقاله به همراه تعداد دیگری از مقالات  به زبان های فارسی، انگلیسی و فرانسه  در مجموعه «تعزیه هنر پیشرو بومی در ایران» چاپ شده است. 
پیتر چلکووسکی پژوهشگر معروف امریکایی تعزیه ایرانی، این مجموعه را که مشتمل بر دیدگاههای تعزیه شناسان معاصردر مجمع بین المللی تعزیه است، گردآوری نمود. این همایش تعزیه شناسی در سال 1355خورشیدی در شهر شیراز برگزارشد. مقالات فرانسه و انگلیسی این مجموعه را آقای داود حاتمی ترجمه نموده و به همراه دیگر مقالات فارسی به چاپ رسیده است..
نویسنده سپس به نقد دیدگاه یارشاطر و نظرات مشابه وی در این باب می پردازد...
تعزیه و سووشون از منشورات دفتر مطالعات تعزیه پژوهی جنوب ایران می باشد که در سال 1395 بوسیله انتشارات بین المللی نوید شیراز چاپ و دردسترس مخاطبان قرار گرفت.
چندی پیش، این کتاب در «جشنواره دانشجویی ققنوس» از میان یازده هزار اثر، در رشته ادبیات حائز رتبه دوم گردید.
در بهار سال1393 نیز مقاله ای با همین مضمون از نویسنده این اثر، در شماره 56 «فصلنامه علمی پژوهشی تئاتر» چاپ و منتشر شد.
از نویسنده این کتاب، علاوه بر پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد در رشته تهیه کنندگی تلویزیون، باعنوان «تعزیه، تعامل مذهب و هنر» تاکنون آثار تعزیه پژوهی متعددی چاپ و منتشر گردیده یا در دست چاپ می باشد ازجمله «تعزیه و تلویزیون» «تعزیه منابع روایی و مستندات تاریخی» «روایت اول تعزیه» «درآمدی برفلسفه تعزیه و تراژدی» و..


کد مطلب: 29810

آدرس مطلب: https://www.hafezkhabar.ir/note/29810/کتاب-تعزیه-سووشون-هفته-کتابخوانی

حافظ خبر
  https://www.hafezkhabar.ir