یعني مثلا نمي توان با يک الگوي نا متناسب غربي يا شرقي در انديشه تحول در جامعه ايران بود. چرا که اين الگو با ساختارهاي شخصيتي آن جامعه هماهنگي نداشته و از سوي مردم پس زده مي شود. به همين صورت نمي توان با حاکم کردن قرائتي خاص از يک مرام و مسلک ايدئولوژيک آن را مبناي تحول يک جامعه قرار داد. اين وضعيت سبب مي شود بخشي از عناصر هويتي يا تمامي آن دچار آسيب شود؛ و اگر جايگزين بهتري براي اين وضعيت پيشنهاد نشود، آن جامعه دچار بحران هويت مي شود.
با ورود عنصر مدرنيته به ساختار هويت ايرانيان، ايشان به لحاظ فرهنگي در وضعيت بازگشت ناپذيري نسبت به گذشته خود قرار گرفته اند. و متأسفانه مسير جديد و درستي را نيز هنوز شناسايي نکرده اند. اين همان چيزي است که در بيان برخي صاحب نظران به درست يا به غلط به دوران گذار شهرت يافته است. در اين شرايط ايراني نه ايراني است، نه فرنگي، نه مسلمان است و نه متجدد، و هيچ راهي هم براي پايان دادن به اين تضادها نيافته است. لذا در برزخ شک و بلاتکليفي و گيجي قرار دارد (نه در غربت دلم شاد و نه رویي در وطن دارم).
دکتر شايگان اين وضعيت را اين گونه بيان مي دارند: « ايرانيان بين ديگر هرگز سنت و هنوز نه مدرنيته گير کرده اند.» اين در حالي است كه به دليل پيشينه تمدني ايرانيان تمدن سازي و تبديل شدن به يك قدرت جهاني براي ايرانيان تبديل به يک آرمان شده است. اين همان وضعيتي است که از آن تعبير به بحران هويت شده است.
چرا با این همه تفحص و کاوش های تاریخی از خصوصیات و ویژگی های ارزنده معماری و شهرسازی تمدن غنی گذشته، همچنان سیما و منظر شهری و معماری در مسیری نامعلوم حرکت می کند و چرا آنچه امروز می سازیم و داریم، رنگ بی هویتی و غریبی با گذشته دارد و چرا سیمای شهرهای ما و معماری بناهای امروز ما هیچ گونه نشانه ای را از پیشینه حکیمانه ندارد؟
تعریف ها و نگرش ها، به هر گونه ای که در مورد معماری ایرانی باشد، آن چه ضروری و مهم است چهره امروز و سیمای با هویت آن است که آرزومندیم چرخ آن هرچه زودتر و بیشتر حرکت سریعی به خود گیرد.
این مسیر بدون دستیابی به یک فرهنگ خاص میسر نخواهد بود. به گفته ی استاد شایگان، ما ناگزيریم برای دستیابی به یک فرهنگ خاص، دو گونه عمليات متقارن انجام دهيم: نخست فرهنگ خاص و متمايزي را که از آن خود ماست بشناسيم، و آنگاه به هر طريق که مي توانيم اين فرهنگ را در قلمرويي بيکران جاي دهيم، قلمرويي که در آن همه فرهنگها در هم مي آميزند تا حافظه اي جمعي بيافرينند که از آن کل بشريت است.
حامد محمدپور
پی نوشت:شايگان داريوش/ هويت چهل تکه و تفکر سيار
سید حسین نصر / روح هنر اسلامی
