واکنش‌ها نسبت به اظهارات جنجالی رئیس جمهور در خصوص حیطه اختیارات شورای نگهبان قانون اساسی ادامه دارد.
پرونده‌ای برای یک اظهار نظر جنجالی؛
نقدی بر اظهارات جنجالی رئیس‌جمهور درباره جایگاه شورای نگهبان/ معاون اجرایی شورای نگهبان: طبق قانون، نظر نهایی تأیید یا رد صلاحیتها با ما است
تاریخ انتشارشنبه ۳۱ مرداد ۱۳۹۴ ساعت ۱۲:۴۶
ماجرا از آنجا آغاز شد که حسن روحانی در جمع استانداران سخنانی درباره وظایف نظارتی شورای نگهبان بر زبان راند که به نظر می رسد اصل "نظارت استصوابی" مدنظر او بوده است. وی در این دیدار گفت: "ما جایی را در کشور نداریم که بخواهد افراد صالح و دلسوز را که می‌خواهند با استفاده از تجربیاتشان به کشور خدمت کنند حالا از هر جناحی که باشند رد صلاحیت کند. تمام گروه‌ها و دسته‌جات سیاسی قانونی مورد احترام هستند. همه از نظر دولت برابرند و آن جایی که باید بگوید فردی برای شرکت در انتخابات صالح است یا نه هیأت‌های اجرایی هستند و ما هیأت اجرایی نداریم که یک جناح را تأیید صلاحیت کند و یک جناح دیگر را تأیید صلاحیت نکند."
او سپس نوک پیکان حملات خود را "محترمانه" به سمت شورای نگهبان گرفته و ضمن مخالفت تلویحی با "نظارت استصوابی" این شورا را به دور بودن از "اجرا"، فراخوانده است: "شورای محترم نگهبان ناظر است نه مجری. مجری انتخابات دولت است. دولت مسئول برگزاری انتخابات است و دستگاهی هم پیش‌بینی شده که نظارت کند تا خلاف قانون صورت نگیرد. شورای نگهبان چشم است و چشم نمی‌تواند کار دست را بکند، نظارت و اجرا نباید مخلوط شوند باید به قانون اساسی کاملاً توجه کرده و عمل کنیم."
روحانی در نهایت با یک مثال، اوج طعنه خود به شورای نگهبان را چنین بیان کرد: "مگر مجلس اول پس از انقلاب اسلامی که در آن زمان حتی شورای نگهبان نیز وجود نداشت و همه حتی گروهک‌های مخرب در آن حضور داشتند بهترین مجلس تاریخ این کشور نبود؟ ملت ایران ملتی بالغ، باتجربه و بزرگ است که به خوبی برای آینده خود تصمیم می‌گیرد."
نقدی بر سخنان روحانی درباره جایگاه شورای نگهبان
در همین راستا، دکتر ارشاد کاویانی مدرس دانشگاه با انتشار مقاله ای به نقد سخنان اخیر رئیس جمهور پرداخت. در بخش هایی از این یادداشت آمده است:
جناب آقای روحانی شما فرموده اید:« همه از نظر دولت برابرند و آن جایی که باید بگوید فردی برای شرکت در انتخابات صالح است یا نه هیأت‌های اجرایی هستند...»
اگر این بیانات را یک فرد عادی مطرح می نمود جای تعجب نداشت ،اما شما که حقوقدان هستید و آگاهی نسبت به قانون اساسی دارید جای تامل دارد؛باید دقت نمود که مرتبه بالاتر از هیات اجرایی برای تایید و احراز صلاحیت شورای محترم نگهبان می باشدکه این نظارت بر اساس اصل ۹۹ قانون اساسی برعهده این شورا قرار داده شده است.در این اصل آمده است:
« شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی، و مراجعه به آرای عمومی و همه پرسی را به عهده دارد.»
مسأله ای که همواره در محافل سیاسی و حقوقی مطرح است این است که منظور قانون گذار از این نظارت چیست و کدام معنا از نظارت در این اصل مراد است؟ طبیعی است که در این جا باید دید که تفسیر قانون اساسی بر عهده ی چه نهادی است؟ بر اساس اصل ۹۸ قانون اساسی «تفسیر قانون اساسی به عهده ی شورای نگهبان است» و شورای نگهبان در سال ۱۳۷۰ نظر تفسیری خود را در زمینه ی اصل ۹۹ قانون اساسی چنین اعلام کرده است:
«نظارت مذکور در اصل ۹۹ قانون اساسی استصوابی است و شامل تمام مراحل اجرایی انتخابات، از جمله تأیید یا رد صلاحیت کاندیداها می شود.»
بنابراین از منظر شورای نگهبان، به عنوان تفسیرکننده ی قانون اساسی، نظارت مزبور استصوابی، عام و مطلق است. این نوع نظارت را مجلس شورای اسلامی نیز در چهارم مردادماه سال ۱۳۷۴، تأیید کرد و به رسمیت شناخت:
«نظارت بر انتخابات مجلس، برعهده ی شورای نگهبان است. این نظارت استصوابی، عام و در تمام مراحل، در کلیه ی امور مربوط به انتخابات جاری است.»
پس نظارت استصوابی از این لحاظ به صورت قانون عادی در آمده است. می دانیم که مجلس شورای اسلامی قانوناً حق دارد در همه ی امور کشور که مصلحت بداند، قانون تصویب نماید و در صورتی که مصوبه ی آن به تشخیص شورای نگهبان، خلاف اسلام و قانون اساسی نباشد، قانونی و رسمی است.
برخی از افراد سعی دارند که نظارت شورای محترم نگهبان را یک نظارت استطلاعی جلوه دهند. نظارت استطلاعی، آن است که ناظر تنها حق دارد از فعل مجری اطلاع یابد; اما حق دخالت در کار او را ندارد و وظیفه ی او تنها اعلام و گزارش عملکردهاست. که این برداشت مخالف صریح تفسیر قانون اساسی و قوانین عادی و مبانی فقهی می باشد که تحلیل حقوقی آن در این مجال نمی گنجد.مجری بودن دولت نفی کننده صلاحیت و نظارت استصوابی شورای نگهبان نخواهد بود.
۲-جناب آقای دکتر روحانی شما با بیان این که مجلس شورای اسلامی آینده متعلق به یک حزب و جناح نخواهد بود، فرمودید که:«این نظر مقام معظم رهبری و گفته قانون اساسی ماست و مگر می‌شود جناحی بگوید که من یک خم رنگرزی پیدا کرده‌ام که می‌توانم آنجا را به هر رنگی که بخواهم درآورم؛ اینگونه نیست.»
به لطف خدا عملکرد شورای نگهبان در سال های گذشته نشان داده که در احراز صلاحیت ها دید جناحی وحزبی ندارد به عنوان مثال در انتخابات ریاست جمهوری سال ۹۲؛ جناب آقای مشایی که متصل به جناحی خاص ونیز در ارتباط با رئیس جمهور وقت بود صلاحیتش احراز نگردید و خود شما صلاحیتتان توسط شورای محترم نگهبان مورد تایید قرار گرفت و با اینکه مجریان انتخابات مربوط به طیف اصولگرایی بودند شخص شمابه عنوان رئیس جمهور انتخاب گردیدید.
۳- جناب آقای روحانی شما فرمودید:« همانگونه که دنیا پس از به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای با دیده احترام به ایران نگاه می‌کند باید انتخاباتی برگزار کنیم که دنیا با افتخار و احترام به آن نگاه کند.»
اما باید گفت که منظور شما از دنیا چه کسانی هستند ؟ ۵+۱؟ از نظر ما آن دنیایی که ۸سال جنگ را بر ما تحمیل نمودند ،هواپیمای مسافربری ما را منهدم و بر گردن ناخدای آن مدال افتخار نهادند،جنایات و نسل کشی را در غزه و عراق و یمن ایجاکرده اند،احترام شان ذره ای برای ما ارزش ندارد. جمهوری اسلامی ایران مورد احترام مظلومان عالم بوده است و خواهد بود و در این ۳۴ سال از وقوع انقلاب اسلامی هدفمان از برگزاری انتخابات کسب افتخار از دنیا نبوده است کما این که در انتخابات سال ۸۸ که برخی از این کشور های دنیا، ندای تقلب سر دادند،آن لحظه هم برای ما ذره ای ارزش نداشت.
نخستین واکنش شورای نگهبان به سخنان روحانی: نظر نهایی تأیید یا رد صلاحیتها با ما است
معاون اجرایی شورای نگهبان گفت: نظر نهایی تأیید یا رد صلاحیتها طبق قوانین با شورای نگهبان است.
سیامک ره‌پیک، معاون اجرایی شورای نگهبان و عضو حقوقدان این شورا در واکنش به سخنان اخیر رئیس‌جمهور به تسنيم گفت: نظر نهایی و بررسی صلاحیتها از جهت تأیید یا عدم‌تأیید صلاحیتها طبق قوانین متعدد پس از اینکه ابتدائاً ثبت‌نام در دستگاه اجرایی، وزارت کشور و تشکیل پرونده در هیئت اجرایی صورت می‌گیرد، در مرحله آخر نظر نهایی را شورای نگهبان اعلام می‌کند و این امر مبتنی بر قوانینی است که سال‌ها اجرایی شده است.
وی افزود: البته غیر از بحث بررسی صلاحیتها که بخشی از برآیند انتخابات است، برگزاری انتخابات در روز برگزاری، شمارش آرا و بحث‌های پس از آن از وظایف دستگاه اجرایی است و دستگاه نظارتی هم در تمام این فرآیندها نظارت می‌کند و تمامی اینها در قوانین پیش‌بینی شده است.
ره‌پیک خاطرنشان کرد: حتی در شعب اخذ رأی پیش‌بینی شده که عوامل نظارتی چه وظایفی دارند و عوامل اجرایی چه وظایفی را به‌عهده دارد و تمامی این مراحل برگزاری انتخابات سال‌هاست که اجرایی شده و در آینده هم انجام خواهد شد.
سخنگوی هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات با اشاره به اینکه همه باید براساس مفاد قانون کما اینکه در گذشته همکاری می‌کردند، باید همکاری‌ها و هماهنگی‌های خود را ادامه دهند، تصریح کرد: شورای نگهبان که هم وظایف مهمی در تمامی مراحل برگزاری انتخابات به‌عهده دارد، اطلاق قانون اساسی، اصول قانون اساسی و هم مصوبات شورای نگهبان و برخی نظرات مجمع تشخیص مصلحت نظام و مواد متعدد در قوانین عادی مصوبات مجلس همه تأکید دارند که نظارت شورای نگهبان مربوط به همه مراحل انتخابات و فرآیندهای انتخابات از ابتدا تا انتها است و این روش از ابتدا وجود داشته و ان‌شاءالله ادامه پیدا خواهد کرد و امیدواریم انتخاباتی خوب با نظارت بسیار خوب در اسفندماه داشته باشیم.
عضو حقوقدان شورای نگهبان درباره این سخنان رئیس‌جمهور «شورای نگهبان ناظر است و مجری نیست و کسی که باید بگوید فردی برای شرکت در انتخابات صالح است یا خیر، هیئت اجرایی است» تأکید کرد: قانون اساسی نظارت بر انتخابات را به‌عهده شورای نگهبان گذاشته است. نظارت هم بر اساس قانون عادی و هم تفسیر قانون اساسی به‌عهده شورای نگهبان است و عام و استصوابی است یعنی مؤثر است.
معاون اجرایی شورای نگهبان با تأکید بر اینکه شورای نگهبان نظارت می‌کند و براساس اختیاراتی که برایش لحاظ شده، تصمیم می‌گیرد، اظهار داشت: در مواردی درباره صلاحیتها صریح قوانین است که شورای نگهبان و هیئت‌های نظارت در مراحل مختلف نسبت به تأیید یا رد صلاحیتها تصمیم می‌گیرند. اینها برداشت از قانون نیست و عین عبارات قانونی است که شورای نگهبان نظارت می‌کند و در این نظارتش اختیار دارد که تأیید یا رد کند، البته براساس مستندات و قانون اقدام می‌کند و پیش از این هم همین‌طور عمل شده و در آینده نیز همین‌گونه عمل خواهد شد یعنی مستندات ملاحظه و بررسی می‌شود و براساس همین مستندات و طبق قانون در بحث صلاحیت اختیار رد و یا تأیید صلاحیت وجود دارد.
وی با بیان اینکه در بحث برگزاری انتخابات هم شورای نگهبان نظارت می‌کند و هم هیئت‌های نظارت، نظارت دارند، گفت: طبق قانون و از طریق مواد قوانین انتخاباتی هم در برخی موارد می‌تواند آرای یک صندوق، آرای یک حوزه انتخابیه را اگر مخدوش و یا خلاف قانون باشد، نسبت به ابطال آن اقدام کند.
ره‌پیک با تأکید بر اینکه در برخی موارد طبق قانون و با توجه به اختیارات شورای نگهبان این شورا می‌تواند حتی نسبت به ابطال کل انتخابات تصمیم بگیرد، خاطرنشان کرد: این اختیارات قانونی است و معنی نظارت این است. در اجرا سازوکارهای برگزاری انتخابات ایجاد می‌شود و نظارت هم یعنی اینکه نظارت‌ها را به‌عهده دارد و هر جایی که براساس قانون از این مسیر قانونی انحرافی پیدا شد، هم آن انحراف را باید ملاحظه کند و ببیند و هم در مورد آن طبق قانون تصمیم بگیرد.
سخنگوی هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات تأکید کرد: هیئت‌های اجرایی با شروع انتخابات و با دستور شورای انتخابات فعالیت خود را آغاز می‌کند و این هیئت‌ها اختیاراتی در بحث انتخابات دارند که در قانون آمده است و هیئت‌های اجرایی در حدود اختیاراتی که دارند، عمل می‌کنند.
وی در پاسخ به این سؤال که بررسی صلاحیتها هم جزو اختیارات هیئت‌های اجرایی است یا خیر، گفت: در بحث صلاحیتها کسانی که برای انتخابات ثبت‌نام می‌کنند و خود را در معرض کاندیداتوری قرار می‌دهند، پرونده این کاندیداها در هیئت اجرایی تشکیل می‌شود و این هیئت‌ها درباره آنها نظر می‌دهند.
ره‌پیک در پاسخ به این سؤال که آیا هیئت‌های اجرایی فقط در مورد صلاحیت این کاندیداها نظر می‌دهند، تصریح کرد: هیئت‌های اجرایی نسبت به تأیید یا رد این کاندیداها نظر می‌دهند و این نظر اولیه است و باید تأیید یا رد صلاحیتها در هیئت نظارت استانی و سپس هیئت مرکزی انتخابات و در برخی موارد با توجه به رد و اعتراض‌ها در شورای نگهبان مطرح شود.
وی افزود: در واقع کارهای مقدماتی انجام می‌شود که در قوانین نیز پیش‌بینی شده است و در مراحل بعدی هر کدام از هیئت‌های نظارت اختیاراتی دارند و در هر مرحله‌ای نسبت به تأیید یا رد تصمیم می‌گیرند و نظر نهایی در تأیید یا رد صلاحیت کاندیداها طبق قوانین با شورای نگهبان است.
عضو حقوقدان شورای نگهبان اظهار داشت: برداشت از قانون اساسی سلیقه‌ای نیست و اینها نصوص قانونی بوده و صریح قوانین است که طی این سی و چند انتخابات اجرایی شده است.
سخنگوی هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات در پاسخ به این سؤال "اینگونه مطرح شده «شورای نگهبان چشم است و چشم نمی‌تواند کار دست را انجام دهد و باید به قانون اساسی توجه کامل داشت.» پیش از این درباره اصل اختیارات شورای نگهبان از این شورا استفساریه‌ای شد که در تفسیرش آمده بحث صلاحیتها قطعاً با شورای نگهبان است. به‌نظر شما چنین شبهاتی مطرح می‌شود؟" تأکید کرد: اگر ما نگاه خوبی به مسئله داشته باشیم فرض ما باید بر این باشد که مثلاً بخشی از برآیند انتخابات که در دستگاه اجرایی است توضیح داده شده و شورای نگهبان هم طبق قانون ناظر است، نه بیشتر و نه کمتر.
وی در ادامه گفت: بنابراین فرض کنید که در واقع بحثی که مطرح شده در مورد چارچوب قانونی بوده و اگر یک موقع قانونی هم بوده باید رفع ابهام شود.
ره‌پیک در پایان خاطرنشان کرد: اختیارات کاملاً روشن است. دستگاه نظارتی چه در بحث صلاحیتها و چه در بحث تأیید برگزاری انتخابات و نظارت بر برگزاری انتخابات طبق روال گذشته و مطابق قانون اختیارات دارد و طبق حدود اختیاراتش عمل خواهد کرد.
منابع خبری: تسنیم - الف - صراط
کد مطلب : ۱۰۱۰۹
