«مجتبی درودی»، پژوهشگر تاریخ و زبان‌های باستانی در یادداشت کوتاهی که برای حافظ‌خبر نگاشته است، به بررسی و تحلیل عناصر هویتی شیرازی‌ها در مراسم نوروز می‌پردازد.
یادداشتی از مجتبی درودی؛
هویت شیرازی در آینه سفره هفت‌سین
نگاهی به آداب و رسوم ویژه شیرازی‌ها در نوروز
تاریخ انتشارپنجشنبه ۲۸ اسفند ۱۳۹۹ ساعت ۱۷:۲۰
نخست به وجه کلی جشن سال نو بپردازیم: بن مایه اساطیری نوروز به صورت نمادین در میان ایرانیان تجدید حیات و آفرینش است. به عبارت دیگر نو شدن سال تکرار نمادین آفرینش است. تکرار خلقت است. از جمله باورهای رایج در نوروز ایرانی بیرون راندن پلیدی ها و پلشتی ها و بیماری از خانه و سرزمین بوده است. به همین خاطر یک رشته آداب و اعمال به صورت نمادین به اجرا گذاشته می شده است که هدف از آن وداع با زمان گذشته و سال کهنه بوده است.
علاوه بر رسمهای عمومی نوروز که در دیگر نقاط ایران نیز دیده می شود؛ اهل شیراز آدابی داشته اند که در آستانه سال نو اجرا می کرده اند که از جمله آن این است:
بنابر اشاره استاد جمال زیانی، قبلاً که برق نبوده است و خانه و اتاقها با دود ذغال و هیزم زمستان تیره و سیاه می گردید؛ اهل شیراز با گل گیوه که از عطاری ها تهیه می کردند و با آب و زرشک ( سریشم) مخلوط می کردند مایعی سفید رنگ تهیه می شد که با صاف کردن آن به وسیله پارچه ای که آستری نامیده می شود دیوار اتاقها و خانه را سفید می کردند و به این کار لایه زدن می گفته اند. اینگونه اتاق و خانه روشن و تمیز می شده است. بازبات این رسم کهن در رنگ زدن منازل در آستانه سال نو در بعضی از خانوارهایی که دستشان به دهانشان می رسد دیده می شود.
خوراکی های نوروزی هم عبارت بودند از گَمَک برنج، نان شیرین، تخم مرغ رنگی که حال و هوایی خاص به عید نوروز می داده است..
گمکِ برنج همان است که امروزه از آن با عنوان برنجک یاد می شود. برای درست کردن تخم مرغ رنگی هم آن را با مقداری کاه در دیگ می جوشانیده اند تا تخم مرغها نشکند و آن را بر سر سفره هفت سین می نهادند. یکی از بازی های روز عید پدران ما گویا تخم مرغ بازی هم بوده است که امروزه از یادها فراموش شده است.
برپای ساختن بوی خوش در آستانه نوروز هم رسمی کهن بوده است که در خانه، خیابان دیده می شده است؛ گویا شیرازی های قدیم شعری هم داشته اند که اینگونه بوده است:
بدو بیو بو خوشِت بِدَم
یراقِ آتیشت بدم
از همه بیشترت بدم
از همه بهترت بدم
شیرازی ها سفره ای هم داشته اند که به سفره هفت میم شهره بوده است که محتوای آن عبارت بوده است از: ماهی، میگو، مرغ، مربا، ماست و مسقطی و میوه.
سفره دیگری هم گه شیرازی ها داشته اند و امروزه از آن خبری نیست سفره حضرت خضر است: در این سفره فرنی، کلوچه و مسقطی، سوهان، شکرپلو، شوید باقله، قوتک، حلواشکری، لولهنگ، شمع، سبزی، گندم سبز کرده، نمک و سکه قرار داشته است. گفته می شود موقع دست کردن خوراکی ها کسی نمی بایست از آنها بخورد و حتی مزه آن را بچشد. پس از چیدن سفره اهالی خانه غسل می کرده اند و نماز می خوانده اند و بعد سفره را رها کرده و می رفتند و بر این باور بودند که حضرت خضر به سر سفره خواهد آمد و جای دستش بر روی یکی از غذاها خواهد ماند.
صد البته که تنوع این رسم‌ها آنقدر است که در مجال این یادداشت کوتاه نیست؛ آنچه ذکر شد صرفا منتخبی از عناصر هویتی فرهنگ شیراز در نوروز است.
کد مطلب : ۲۳۲۸۲
